Gürcü Müziği Tarihi
Gürcüstan, çok eski ve çok gelişmiş bir müzik kültürüne sahiptir. Gürcü halkının müzik konusundaki yetenekleri herkes tarafından bilinmektedir. Bunun en iyi örneği yetkin müzik folklörü ve onun bir kolu olan çok sesli halk müziğidir. Bununla ilgili olarak, akademisyen B.Asapiece şöyle demiştir: “Gürcü halkının müzik dehası insanı dağları deldirtir ve onu şaşkına çevirir.”
Yüzlerce gelişme sürecinde Gürcü halkı geniş bir halk müziği potansiyel ( milli olduğu kadar ruhani de) müzik kültürünü oluşturdu. Birçok tarihi ve edebi kaynağa dayanarak (12-13.yüzyıllarda) müzik sanatının altın çağına ulaştığını idda edebiliriz. Bunun için, müzik kültürü konusundaki mükemmel eser Mihael MODREKILI’nin. dini müziklerden oluşan dergisi Iyodgar örneği yeterlidir (978-988). Müzik pratikleri, müzik enstrümanlarının çeşitleri ve termonolojilerin üstün panoraması eski Gürcüstan’ın gerçek ansiklopedisi Şota Rustaveli’nin Kaplan Postlu Kahraman’ında açıklanmıştır. Ancak Gürcüstan’ın kötü talihi sonucu kendi profesyonel müzüğini geliştirme olanağı 19.yüzyıl sonlarına doğru doğdu. Yeni gürcü kompozitör okulu kuruldu. Ancak 20.yüzyıl ilk çeyreğinde milli klasik müzik eserleri oluştu.
Yeni Gürcü profesyonyel müziğinin gelismesinde Gürcü kompozitörler için bitmeyen bir kaynak olan halk yapıtlarının çok önemli bir yeri vardır. Folklör malzemelerini kullanma prensipleri ve coğrafyası değişiyordu, müzik stili genişliyordu, ancak sıkıca belirlenmiş milli ruh herzaman vardı ve bugünde Gürcü kompozitörlerin müzigini yansitan temel özellik ve orjinalligin temel faktörü olarak varliğini sürdürmektedir.
Milli (halk ve profesyonel) yapıtların yanısıra, gürcü müziğinin enternasyonel ilişkilerinin de cok büyük önemi vardı. İlk olarak, Rus klasik mirasindan başlayıp tanınmış Sovyet Rus kompozitörlerin eserlerine varana kadar Rus müzik kültürüyle ilişkilerden doğan yapıtlardan söz edilmelidir. Kendi gelişme sürecinde gürcü müziği, yabancı klasik ve modern müzik yapıtlarıyla zenginleşiyordu. Gürcü müziğinin sanatsal idealleri intonasyonel stilistik sözlüğü genişilyordu.
Müzik faaliyetlerin her dalinda, Gürcü kompozitörler, tanınmış örnekler oluşturdular. Gürcü müziği uzun zamandır Sovyet arenasına girmiştir. Son yıllarda uluslararası alanda da dikkat çekmeye başlamıştır.
Gürcü müziği. Gürcü kompozitörler, müzik gurupları ve icracılar tarafından, geniş alanlara yayılmakta, bugün haklı olarak bagımsız ve gelişmiş ünvanını almaktadır. Eğer, toplumsal ve bilimsel önem taşıyan Gürcü müziği tarihi yazılırsa yukarıda söylenenler daha iyi anlaşılır; gelişmenin başlıca etapları açıklanmış olur. “Sadece Gürcü Müziği Tarihi” ve “Gürcü Müziği Edebiyatı” konularının 40 yıldır Tbilisi Devlet Konservatuvarı’nda ve ülkenin müzik okullarında okutulduğu dikkate alınırsa, bugüne kadar bu konularda ders kitaplarımızın olmaması, butür çalışmaların yapılması gerekliliği konusunda pratikte bir mecburiyetin ve aktüel önemin dahada arttığını gösterir.
Gürcü Müziği Tarihi’nin I.cildi, bu boşluğu doldurmak için yapılan bir deneydir. Bu kitap eski Gürcü müziğini kapsamaktadır. Bizim klasik mirasımız yeni Gürcü profesyonel müziğin temelini oluşturan Z. Piliasvili ve onun izindeki tanınmış isimler M. Balancivadze, D. Arakasvili, N.Sulhanisvili ve V. Dolidze’nin çalışmalarına II.ciltte ve 1920-1980’li yılların Gürcü müziği eserlerine ve müzikal yaşamın başlıca faktörlerine de III.ciltte yer vereceğiz.
1901 yılında Tbilisi’de I. Karagareteli’nin eseri Gürcü Müziği basıldı. Ama Gürcü (halk) müziğinin öz doğasını ilk araştıran ve belgeleyen D. Arakasvili’ydi. D.Arakasvili 1925 yılında basılan broşürdeki “Gürcü Müziği” adlı yazısında geleceği görürcesine yazıyordu.: “Yüzyılların derinliklerinden bizler ufuklara ciktik ve oradan inmeyecegimize dair ümidimiz olmalıdır.” D.Arakasvili, “Gürcü müziğinin tarihi gelişmesini ve zamanın modern Gürcü kompozitörlerinin kısa özelliklerini açıklamıştı.
Büyük İvane Cavahisvili kendi tanınmış kitabi Gürcü Müziginin Tarihinin Temel Konulari’nda, (Tbilisi,1938) Gürcü çok sesliliğinin genetik problemlerini, halk vokal ve enstrumantal müziği konularını, Gürcü tarihi ve edebi kaynaklarında belirtilen müzikal termonolojinin temeli temelini açıkladı.
Eski Gürcü müzik kültürü tarihi konularında G. Chikvadze , P. Ingorokva, V. Gvaharia, M.Iasvili, O. Cicavadze , I. Bahtadze’nin önemli çalışmaları vardır.
Yeni Gürcü müziği (20.yüzyıl) tarihine gelince, bu konuda temel rolü, Tbilisi Devlet Konservatuvarı, müzik tarihi kürsüsü kurucusu (1937) Prof.L. Donadze’nin bilimsel çalışmalar yaptigi Gürcü müzigi tarihi konusu oynamistir. Donadze, bu dersi1947 yılında bir konservatuvarda okutuyordu ve bu konservatuvar birkaç nesil Gürcü müziği uzmanı yetiştirmiştir. Ganatleba adlı yayın organı 1975 yılında, bu konunun bir bölümü olan “Sovyet Gürcü Müziği Tarihi” denemesini (1921-1945) yayımladı. L. Donadze’nin monografisinde Gürcü müziğinin başlıca problemlerine ışık tutulmuştur.
Tbilisi Devlet Konservatuvarı müzik tarihi kürsüsünde Gürcü müziğinin her şeyi tez olarak işlendi, birçok Gürcü kompozitörle ilgili monpografiler yazıldı. (Yazarlar: P. Hucua, A. Begicanov, A. Tsuukidze, T. Hurosvili, T. Kvirikadze, E. Dzidzadze, E. Balancivadze, K. Lordkipanadze, G. Orconikidze, M. Iasvili, M. Hvitisiasvili).
Birçok yüzyıla dayanan ve zengin Gürcü müziği kültürünün, sistematikleşmesi ve genelleşmesinin ilk ciddi deneyimi müzik tarihi kürsüsünün gücüyle hazırlanan büyük kitap Gürcü Müziği kültürü’dür (19567). Bu kitap uzun yıllar ders kitabı olarak okutuldu ve bugun de önemini kaybetmemiştir. Bu temel calışmada 1957 yılına kadar var olan Gürcü müziği tarihine (genellikle tarihi-monografik prensipler temelinde), gürcü halk şarkıları ve danslarına yer verilmiştir.
Yazarlar kollektifi (L.Donadze, G. Toradze, A. Tsulukidze), Moskova’da 1970-74 yillarinda yayinlanan SSCB Halk Müzigi Tarihi’nin “Gürcü Müzigi” bölümünü yazarlarken önemli calışmalar yapmışlardır. Bu arada, 1921-1967 yillarinin Gürcü müzigi kültür tarihi topoluca yeterince aciklanmistir. Kitapta Gürcü müziğinin geçirdiği tüm evreler ve başlıca etaplar, genel yaratıcı ideleri gösterilmiştir. Tüm değerli eserler belirtilmiştir.
Bu yayın organının ek ciltleri için G.Orconikidze 1967-1977 yılları arası Gürcü müzigi hakkında denemeler hazırlamıştır ve bunları Yokuş Yolun problemleri (1979) adlı kitabında toplamıştır. Bu kitapta modern Gürcü müziğinin aktüel problemleri ile ilgili yazılar yer almaktadır.
A.T.Sulukidze’nin Sovyet Gürcü Müziği (Tblisi, 1971) adlı kitabı dikkat çekmektedir. Bu kitapda Gürcü müziginin yarım yüzyıllık değişmesi açıklanmaktadır. G. Chikvadze’nin Sovyet Gürcüstan’ının Kompozitörleri (1956) ve A.Msvelidze’nin Gürcüstan'da Müzik Eğitimi (1976) adlı kitaplarıda önemlidir. Ayrıca Gürcü müziği ve gürcü müziği kompozitörleri hakkında SSCB halk müziği ve müzik tarihi ders kitaplarında, yazıları, deneme araştırmaları bulunan Sovyet Rus müzik bilginleri V. Beliaeva, S. Ganzburg ve E. Bokscanin’den de söz etmek gerekir.
Gürcü müziğinin önemli eserlerinden bazıları sadece Tbilisi Devlet Konservatuvarı kütüphanesinde bulunmaktadır.
Gürcü Müzigi Tarihi 1.cildi eski müzik bilginlerinin yaptıkları çalışmaların bir özetidir.
Gürcü Müziği Tarihi ilk olarak konservatuvar müzik okullari pedagoglari ve ögrencileri icindir. Bu yüzden, egitim icin uygun metodla yazılmış olmasına dikkat edilmiştir ancak kitabın, konuyla ilgili olanlar dışında da geniş okuyucu kitlesi olmasını umuyoruz.
Gürcü müzik terminolojisi maalesef henüz bilimsel düzeyde işlenmemis ve kesinleşmemiştir; aynı konuyu anlatabilmek için sık sık değişik sözcükler kullnılmaktadır.
L. Donadze,O. Cicavadze, G. Cihikvadze’nin yazdigi
“Kartuli Musikis Istoria”nin (Gürcü Müziği Tarihi
I. cildinin (Önsöz)’üdür.
Çeviren: Hacer ÖZKAN (IREMADZE)
Çveneburi, Nisan-Haziran 1999, Sayi: 32