Köroğlu’nun Gürcü versiyonu

Ekim ayında Tiflis’te bulunduğum sırada elime geçen bir kitap, beni yeniden gerilere götürdü; Gürcüstan’a ilk kez gittiğim 1988 yılına... 1988 yılının 18 Temmuzunda Lia Çlaidze bir kitabını eşim ve benim adıma imzalayıp vermişti: ქოროღლის ეფოსის ქართული ვერსია (Köroğlu Destanının Gürcü Versiyonu). Tiflis’te Lia Çlaidze’den edindiğim kitap, işte bu kitabın Türkçe çevrisiydi. Bundan yıllar önce Türk halk kültürü alanında yazan bir dostum bu kitapla ilgilenmiş, ben de kitabın bazı bölümlerini ona aktarmaya çalışmıştım. Bu sıradan çaba bir kitap tanıtma yazısına dönüşecekti, ama gerçekleşmedi.

Lia Çlaidze’nin kitabın Türkçesini bana sevinçle gösterdiğini söylemem mümkün değil. Sanırım bunun nedeni, kitabın çevriliş biçimiyle olduğu kadar Türkçesinin de kendisine ulaştırılmamış olmasıydı. Köroğlu Gürcüstan’da adını taşıyan bu kitap, Dr. Hacı Ali Necefoğlu ile Dr. Habib İdrisi tarafından çevrilmiş ve Ağustos 1994’te Erzurum’da Taş Mektep Yayınları arasından çıkmış. Aslında yazarı da bir rastlantı sonucunda kitabın varlığını öğrenmiş ve basıldığı tarihten iki yıl sonra bir adet edinebilmiş. 

ქოროღლის ეფოსის ქართული ვერსია (Köroğlu Destanının Gürcü Varyantı), Tiflis’te Metsniereba yayınevi tarafından 1978 yılında yayımlanmış kapsamlı bir çalışma. 164 sayalık yapıt geniş bir bibliyografya da dayanıyor. Hiç kuşkusuz Lia Çlaidze de yapıtının Türkçeye çevrilmesini isterdi ve büyük bir olasılıkla talep edilseydi doğrudan kendisi Türkçeye aktarırdı. Ancak kitabın çevirmenleri, kitabın Gürcüce asıl metinlerini yok sayarak çalışmayı özetleyen Rusça metinleri Türkçeye aktararak yayımlamışlar. Asıl çalışma ise hâlâ Gürcüce olarak duruyor; bundan dolayı bu değerli çalışmanın Türkçeye kazandırıldığı da söylenemez. Öte yandan Kiril harflerinden aktarılan şiirlerde okuma hataları var. “Keloğlan Tarafından Kıratın Çalınması Hakkında Destan” adlı bölümde, “Irak yollar erzanındır” “İpek yollar erzanındır” (s. 60), “Rengine mi heveslendin” “Rengin ali heveslendin” (s. 62) olarak aktarılmış. Lia Çlaidze şiirleri Türkçe olarak kitabına almış ve Gürcü varyantına özgü söyleyişleri korumuş. Ancak bu söyleyiş biçimlerini Türkçesinde göremiyoruz.  Örneğin “Köroğlu’nun Yok Olması” adlı bölümde, Çlaidze’nin “Delukli demir çıktı, benim yiğitluğ gitti” biçiminde aktardığı söyleyiş, Türkçesinde “Demir icad oldu, mertlik bozuldu” ((s. 101) biçimini almış.

Bir başka örnek olarak, yine “Keloğlan Tarafından Kıratın Çalınması Hakkında Destan” adlı bölümden birkaç satır aktararak Gürcücesiyle karşılaştırmak istiyoruz. 

‘Hasan Paşa Silistre’de idi. O, Çarçıya şu sözleri söylemesini emretti:
- Kim Çamlıbel’e gidip, Köroğlu’nun atını getirirse, bacımı ona veririm.
Keloğlan isminde biri, kendi kendine düşündü ve dedi: “Eğer o bacısını bana verirse, gidip atı getireyim”.
Hasan Paşa Keloğlan’ı çağırıp şöyle dedi:
- Bu adamlar, beyler, paşalar şahittirler... Eğer Köroğlu’nun atını getirirsen, bacımı sana vereceğim...’
Biz şimdi aynı bölümü Gürcücesinden aktaralım. Nüansların öneminin olup olmadığını görelim.
‘Hasan Paşa Silistre’de idi. O emir verdi, tellal çağırttı: “Kim ki Çamlıbel’e gider, Köroğlu’nun atını getirirse, bacımı ona vereceğim”. Sonra adamlardan biri, Keloğlan şöyle dedi: “Eğer kendi bacısını verirse, ben giderim ve atı getiririm”. Hasan Paşa Keloğlan’ı çağırttı. Yanına getirtti: “Bu adamlar şahittir, bu beyler, bu paşalar, eğer sen atı getirirsen, ben bacımı veririm”...’

“Köroğlu Destanının Gürcü Varyantı” daha duyarlı ve sorumlu bir çalışmayla Türkçeye kazandırılsaydı, sanırım hem yazarı, hem de yapıtı hak ettiği yeri doğru biçimde almış olurdu.

Fahrettin ÇİLOĞLU
Mamuli Kültürel Dergi
Sayı 1 Ocak 1997