Yusufeli"nin Gürcü Köyleri (Artvin)

Artvin’ e bağlı Yusufeli ilçesinin doğusunda Erzurum’ un Olur ve Oltu ilçeleri, güneyinde Erzurum’ un Uzundere ilçesi, güney batısında Erzurum’ un İspir ilçesi, kuzeybatısında Rize’nin Çamlıhemşin ilçesi, kuzeyinde Artvin’in merkez, Arhavi ve Murgul ilçeleri yer alır.

60 köye sahip olan Yusufeli’nin yalnızca üç köyü Gürcü olup, diğer köyler Türk veya Türkleşmiş köylerdir. Bu Gürcü köyleri: Balcılı, Bıçakçılar, ve Yüksekoba adlı köylerdir.

Barh veya Parh adının köken ve anlamı tesbit edilememiştir. Hevek adı Gürcüce olup, Kobak adı ise Kıpçak Türklerinde erkek adlarındandır.

Birbirine komşu olan bu köylerden Bıçakçılar ve Yüksekoba Yusufeli’nin kuzeyinde, Arhavi ve Murgul sınırında yer almakta olup, Balcılı köyü ise bu iki köyün arasında bulunur. 1997 genel nüfus sayımına göre Balcılı 176, Balıkçılar 648, Yüksekoba 240 nüfusa sahiptir.

Bu köylerde konuşulan Gürcüce, Gürcüce’nin Acara lehçesi olup, üç köyde aynı lehçe ile konuşur. Yalnızca Bıçakçılar’ın İlyashev mahallesinden konuşulan Gürcüce, diğer köy ve mahallerinde konuşulandan çok az bir farklılık göstermekte olup, bu farklılık birkaç sözcüğün İlyashev’liler tarafından farklı kullanımından ibarettir. Ayrıca köyler arasında sözcükleri uzatarak söyleme gibi küçük bir aksan farklılığında bulunmaktadır. Köylüler Batumi Gürcüleri ile rahat Borçka-Macaheli ve Ordu’nun Fatsa ile Ünye ilçelerindeki Gürcülerle de hemen hemen aynı şekilde konuştuklarını, fakat Tbilisi Gürcüleriyle pek de rahat konuşmadıklarını, bunların konuştuğu Gürcüce ile kendilerinin konuştuğu Gürcüce’de bazı sözcüklerin farklı olduğunu, bu nedenle anlaşmada sıkıntı çektiklerini ifade ederler. Bıçakçıların’ın İlyashev mahallesindekiler çocuklarına Gürcüce’yi öğretmedikleri için çocuklar Gürcüce konuşmazlar. Diğer yerlerdeki çocuklar Gürcüce’yi de konuşurlar.

Bu köylerin ne zaman Müslüman oldukları veyahut da eskiden Hıristiyan dininde olup olmadıkları konusu da belirsizdir. Eskiden Hıristiyan oldukları konusunda atalarından-dedelerinden herhangi bir bilgi oluşmamıştır. Bilebildikleri en eski dedelerinin de Müslüman olduklarını ifade ederler. Bıçakçılar köyü İlyashev mahallesinden Ahmet Çorapçı’da saklı bulunan ve dedelerinden kalma XVII.yüzyıla ait berat, buraların en az üç yüzyıldan beri bu köylerin bu köylerin Müslüman olduklarını gösterir. Komşu köy Altıparmak köyünde bugün cami olarak kullanılan X. Yüzyıldan kalma görkemli bir Gürcü manastırının bulunmasına karşın, bu üç Gürcü köyünde bugüne kadar herhangi bir manastır, kilise, şapel veyahut da bunlara ait başka bir kalıntı, iz tesbit edilebilmiş değildir.

Köyler dağınık bir yerleşime sahiptir. Balcılı köyünün merkez mahallesi dar bir sırt boyunca kurulu olup, diğer mahalleler buraya oldukça uzakta yer alır. Köyün Stlekar mahallesinde vadi içerisinde Yusufeli’nin coğrafi şartlarına göre oldukça geniş, düz ve yemyeşil bir alanda yer alır. Bıçakçılar köyü, vadi boyunca dağılmış bir çok mahalle, mezra ve yaylalardan oluşur. Ormanlarla kaplı olan bu köy yeşil bir doğaya sahiptir. Yüksekoba köyünün merkezi dağın dibinde, hafif meyilli ve nispeten düz bir alanda kurulu olup, diğerleri kadar olmasa da yeşil bir görüntüye sahiptir. Köyün kışlağı ise çok daha aşağılarda, Barhal Çayı kıyısında Sarıgöl’e yakın bulunan ve Küplüce (Vanishev) köylülerle birlikte oturdukları Cilat adlı mahalle olup, bazı aileler yukarıya göre daha sıcak olduğu için kışı burada geçirir, ilkbahar veya yaz mevsimi başlangıcında köy merkezine çıkarlar.

Köyler kültürlerine, gelenek ve göreneklerine sıkıca bağlıdırlar. Düğün ve eğlencelerle tulum eşliğinde yöresel oyunlarını ve Artvin halk oyunlarını oynarlar. Artvin halk oyunlarından Kobak, Kobak köyüne ait bir halk oyunu olup, adını da bu köyden almıştır.

Kobak köyünden geçtim
Soğuk suyundan içtim
Güzel güzel kızlara
Selam vermeden geçtim... Şeklinde başlayıp “oy milli milli milli/ Yaşasın hanım gülli” nakaratı ile söylenen Kobak türküsü, bu oyunun türküsü ölup, oyun bir ara durdurularak her mısrası tekrar edilmek şeklinde karşılıklı olarak bu türkü söylenir. Bayar Şahin, “Horona Çağrı” adlı ilk kasetinde bu türküyü özgün söylenişle okumuştur.

Sosyal etkinliklerden Kobak köyünün salikvan yaylasında yapılan şenlikler 1993 yılında geleneksel hale getirildi. Yusufeli ile Arhavi ilçelerinin ortaklaşa tertipledikleri bu şenlikler Salikvan Yayla Şenlikleri adı ile her yıl Ağustos ayının ilk haftasında Salikvan yaylasında yapılmaya devam etmektedir. Balcılı köyünde de her yıl Mayıs ayının ikinci haftasında boğa güreşleri yapılır.

Balcılı köyünde X. Yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen ve Savriyet Su Kanalı adıyla bilinen bir su kanalı vardır ki, görülmeye değer bir eserdir. Gürcü kraliçesi Tamara tarafından yaptırıldığı rivayet edilen ve hakkında bir türlü türlü efsaneler anlatılan bu Savriyet Su Kanalı muhteşem bir eser olup, görüntüsü, ürperticiliği ve ilginçliği yazıyla anlatılabilecek türden değildir. Bizzat gidip görmek gerek. Ayrıca eski kral yolunun da bu köyden geçtiği rivayet edilmektedir.

Köylülerin başlıca geçim kaynağı gurbetçiliktir. Gurbetçiliğin dışında halk tarım ve hayvancılıkla geçimlerini sağlamaya çalışır. Geçinebilmek için il dışında çalışan ve dışarıda ikamet edenlerin sayısı oldukça fazladır. Köylerde genç nüfus hemen hemen yok gibidir.

Balcı köyü: Balh-ı Bar, Cami, Orta Mahalle, Poliker, Savriyet, Stlekar adlarında 6 mahalleden oluşur.

Bıçakçılar köyü: Goriyet, Konoban, Kodğigar, Artan, Cami, Deftisa, İlyashev, Kaledibi, Yet adlı 9 mahalle; Bozminde, Kupriyet, Velithev, Pişnarhev, adlı mezralar ile Dugur, Datishara, Mannibev ve Çiçagara yaylarından oluşur. 

Yüksekoba köyü: Cilat, Güney Mahalle, Kuzey Mahalle, Mahatet, Pikaltav adlı muhalleler ile Ketket, Neknar, Salikvan ve Zolagara adlı yaylardan oluşur.

Taner Artvinli
Çveneburi Kültürel Dergi 
Sayı: 38 Ekim-Aralık 2000