Abhazya Tarihi (1555–1917)

                                    Giorgi Nikoladze

Osmanlı Hâkimiyeti (1555–1828)

1570’li yıllarda Abhazya kıyısında bulunan Tshumi Kalesi, Osmanlı donanması kuvvetleri tarafından ele geçirildi ve ismi Osmanlılar tarafından Suhum–Kale (günümüzde kullanılan Sohumi ismi buradan gelmektedir) olarak değiştirildi. 1555 yılında Güney Kafkasya topraklarının tamamı, Osmanlı İmparatorluğu ve Safavi İran Devleti arasında paylaşılmıştı. Dolayısıyla Abhazya’da dâhil olmak üzere Batı Gürcistan’ın tamamı Osmanlıların elinde kalıyordu.

Bu durumun doğal sonucu olarak Abhazya, Türk ve İslam etkisi altında kalarak yavaş yavaş Gürcistan’ın diğer kesimleri ile kültürel ve dinsel bağlantılarını kaybetmeye başladı.

XVII. yy. sonlarına doğru, Abhazya toprakları merkezi bir otoriteye bağlı olmayan kişiler arasında bölüştürüldü. Bölge topraklarında, köle ticareti ve korsanlık faaliyetleri yaygın bir hale geldi. Pek çok Batılı ve Gürcü bilim adamına göre, Kuzey Kafkasya dağlarında yaşayan Adige oymaklarının bir kısmı (büyük kısmı Apsualardan oluşan) bu dönemde Abhazya’ya göç etti ve bölgenin demografik durumunu önemli ölçüde değiştirerek Abhazya’nın yerel halkı olan etnik Megreller (bir Gürcü boyu) ile kaynaştı.

XVIII. yy. ortalarında Abhazya halkı Osmanlılara karşı isyan hareketi başlattı ve Suhum–Kale’yi ele geçirdi. Osmanlılar kısa bir süre sonra kalenin kontrolünü tekrar ellerine geçirdiler ve kalenin yönetimine Şervaşidze ailesinden bir prensi geçirdiler.

Rus Hâkimiyeti (1829–1917)

1801–1810 yılları arasında iki Gürcü krallığı Ruslar tarafından işgal edildi ve bu durum Rus İmparatorluğu’nun Kafkasya Bölgesi’ne doğru genişlemesini kolaylaştırdı. 1806–1812 yılları arasında meydana gelen Osmanlı–Rus savaşı sırasında Ruslar, Suhum–Kale’nin kontrolünü ele geçirdiler (1810) ve Abhazya’yı bir vassal eyalet olarak Rus İmparatorluğu’na katmaya hazır olan Sefer (Giorgi) Bey’i başa geçirdiler. Ruslar, Suhum–Kale dışına, Bzyp Bölgesi’ne (bugünkü Gudauta Bölgesi) ve bölgenin Osmanlı yanlısı Müslüman soylularının hâkimiyeti altında bulunan kısımlarına doğru sert genişlemelerini sürdürdüler.   

Osmanlı İmparatorluğu ve Kuzey Kafkasyalı oymaklar ile gerçekleşen bir dizi savaştan sonra Ruslar, 1829 ve 1842 yılları arasında Abhazya’yı parça parça ele geçirdiler. Ancak Abhazya topraklarında 1864 yılına kadar kesin hâkimiyet kuramadılar. Abhazya’nın son hükümdarı Miheil Şervaşidze Rusya’ya sürgüne gönderildi ve ölümüne kadar orada kaldı.  Abhazlar, 1866 yılında getirilen ağır vergilerden dolayı, 1877 yılında ise Abhazya karasına çıkan Osmanlı birliklerinin kışkırtması ile ayaklandılar. Rusların bu ayaklanmalara verdikleri sert tepki sonucu Müslüman Abhaz nüfusun yaklaşık % 60’ı, 1864–1878 yılları arasında Osmanlı topraklarına göç ettirildi. 1881 yılında Rus İmparatorluğu sınırları içinde yaklaşık 20.000 Abhaz kalmıştı.

“Abhazya hakkındaki en erken nüfus verileri 1886 yılına aittir. 1886 yılında adı, Sohumi Askeri Bölgesi olarak geçen bölgeye ait (bu bölge Gudauta, Gumista, Kodori ve Samurzakano Bölümlerinden oluşuyordu) toplam nüfus 67.846 (bu sayıya Sohumi, Gudauta ve Oçamçire merkez nüfusları dâhil değildir) idi. Güvenilirliği tartışmalı olan bu sayıma göre Gürcü (büyük kısmı Megrel) nüfusu 34.176 (% 50,4), Abhaz nüfusu 28.318 (% 41,7), Yunan nüfusu 2.056 (% 3), Ermeni nüfusu 1.037 (% 1,5), Rus nüfusu 971 (% 1,4), Estonyalı nüfusu 637 (% 0,9) ve Alman nüfusu 245 (% 0,4) idi.”

1870 yılında, Rus İmparatorluğu’ndaki Köylü Reformu’na (1861) bağlı olarak serflik kaldırıldı ve reform, Abhazya’da kapitalizmin gelişmesine neden oldu. Bölge topraklarında yaygın olarak tütün, çay ve tropikal bitkiler yetiştirilmeye başlandı. Kömür ve kereste endüstrisi gelişmeye başladı. Ayrıca bölgeye sağlık tesisleri inşa edildi. Rus Kraliyet ailesinden Alman Prens Peter Von Oldenburg tarafından “keşfedilen” Gagra kasabası, 1900 yılların başlarında önemli bir dinlenme yerine dönüşmüştü. Rus İmparatorluğu işgali altındaki Gürcü topraklarının sınırları 1882 yılında aşağıdaki haritada gösterildiği gibiydi.

1905 Rus Devrimi (1905 yılında Rus İmparatorluğu’nda sosyal adaletsizliğin artması üzerine işçi sınıfı ve köylüler ayaklandı ancak Çarlık Rusya’sına karşı yapılan bu ilk girişim başarı kazanamadı. Odessa’da hareketlenen halk Çar’ın muhafızları tarafından katledildi.) sırasında, Gürcüler Rus idaresine karşıt eğilimde iken Abhazların büyük kısmı Ruslara sadık kaldı. Çar II. Nikolas, bu sadakatlerinin karşılığında bir ödül olarak (Abhazlar XIX. yy’da Rus karşıtıydı) Abhazları 1907 yılında affetti ve Abhazların “suçlu halk” statüsünü kaldırdı.

1911 tarihli Ansiklopedi Britannica’ya göre Sohumi Bölgesi nüfusunun (bu tarihte toplam nüfus 43.000 idi ve 1911 yılında Sohumi Bölgesi sınırları bugünkü Abhazya sınırlarının tamamını kapsamıyordu. Bölge topraklarının bir kısmı Kuban eyaletine dâhil edilmişti.) üçte ikisi Gürcü (büyük kısmı Megrel), üçte biri Abhaz idi. Rusya’nın Abhazya topraklarını ele geçirmesi ile Abhazların bir kısmı 1864–1878 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’na göç ettirildi. Abhazya’da kalan Abhazlar, Rus Hükümeti tarafından “mülteci nüfus” ilan edildi ve Ruslar, bu nüfusun Abhazya’nın kıyı bölgelerine yerleşmelerine izin vermedi.

1917 Şubat Devrimi ve Çar II. Nikolas’ın tahttan el çektirilmesi sonrası Petrograd kentinde kurulan Rus Geçici Yönetimi’ne göre 1917 yılında Abhazya (bu tarihte Gagra ve çevresi Abhazya sınırlarına dâhil değildi) tarımsal (kırsal) nüfusunun % 41,7’sini (54.760) Gürcü, % 30,4’sini (39,915) Abhaz, % 27,9’unu (36.637) Rus, Ermeni, Yunan gibi diğer etnik gruplar oluşturuyordu.

Hazırlayan: Yasin Öncü (მსხალაძე)